Cần chính sách đồng bộ để phát triển cát nhân tạo tại Nghệ An

Cát nhân tạo được đánh giá là giải pháp khả thi nhằm giảm phụ thuộc vào nguồn cát tự nhiên đang suy giảm. Dù vậy, việc sản xuất và tiêu thụ trên địa bàn tỉnh Nghệ An vẫn còn hạn chế do giá thành cao, nhận thức của người tiêu dùng chưa rõ ràng và thiếu cơ chế hỗ trợ cụ thể. Để cát nhân tạo có thể đi vào thị trường vật liệu xây dựng một cách bền vững, địa phương cần sớm hoàn thiện chính sách khuyến khích và tạo điều kiện cho doanh nghiệp phát triển.

Sản xuất cát nhân tạo giúp địa phương chủ động nguồn cung vật liệu, giảm áp lực khai thác cát tự nhiên.

Một số doanh nghiệp sản xuất bê tông thương phẩm và cấu kiện xây dựng tại Nghệ An đã chủ động đầu tư dây chuyền sản xuất cát nhân tạo để đảm bảo nguồn nguyên liệu ổn định. Hiện loại cát này được sử dụng ở mức từ 20 - 30% trong sản xuất bê tông thông thường và từ 50 - 70% đối với bê tông mác cao. Tuy nhiên, trong thời điểm nguồn cát sông khan hiếm, các doanh nghiệp vẫn phải đặt thêm đơn hàng cát nhân tạo từ các đơn vị sản xuất khác.

Trên địa bàn tỉnh hiện chỉ có một đơn vị duy nhất sản xuất cát nhân tạo từ đá tại mỏ Nghi Lâm, với công suất khoảng 100 m³/giờ. Từ năm 2023 đến nay, sản lượng vẫn duy trì ở mức thấp do doanh nghiệp chỉ sản xuất khi có đơn đặt hàng cụ thể. Nguyên nhân chính là người dân và một số nhà thầu chưa biết rõ về loại vật liệu này, trong khi chỉ có các đơn vị tư vấn hoặc phòng thí nghiệm mới thực sự đánh giá và công nhận chất lượng của cát nhân tạo đủ tiêu chuẩn cho sản xuất bê tông.

Một yếu tố khác cản trở sự phát triển của thị trường là giá thành. Hiện giá cát nhân tạo tại mỏ vào khoảng 350.000 đồng/m³, cao hơn so với cát sông. Vì vậy, loại vật liệu này mới chủ yếu được sử dụng trong những hạng mục yêu cầu bê tông chất lượng cao. Doanh nghiệp kỳ vọng các cơ quan quản lý Nhà nước có thể ban hành chính sách hỗ trợ phù hợp, giúp giảm giá thành và mở rộng phạm vi ứng dụng trong khu vực.

Giữa tháng 10/2025, UBNDn tỉnh Nghệ An đã có văn bản chỉ đạo thí điểm việc đưa cát nhân tạo vào làm cốt liệu trong các loại vữa và bê tông. Kết quả thí điểm sẽ được dùng để đánh giá chất lượng theo quy chuẩn hiện hành, làm cơ sở hướng dẫn sử dụng và đưa vào định mức xây dựng. Trên phạm vi cả nước, Bộ Xây dựng cũng đã ban hành tiêu chuẩn kỹ thuật đối với cát nhân tạo và đang nghiên cứu, đề xuất chính sách ưu đãi cho các doanh nghiệp tham gia sản xuất vật liệu này. Bên cạnh đó, cơ quan quản lý cũng xem xét việc áp dụng cơ chế ưu tiên sử dụng cát nhân tạo trong các công trình có vốn nhà nước nhằm khuyến khích tiêu thụ và mở rộng thị trường.

Cát nhân tạo có thể được sản xuất từ đá cuội, đá granite hoặc nguồn đá tận thu tại các mỏ khai thác, giúp tận dụng tài nguyên khoáng sản sẵn có. Loại vật liệu này có ưu điểm về nguồn cung ổn định, chất lượng có thể kiểm soát và giảm tác động đến môi trường nhờ hạn chế khai thác cát sông. Tuy nhiên, để hình thành thị trường bền vững, cần có sự phối hợp giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Khi có chính sách hỗ trợ rõ ràng cùng nhu cầu ổn định, doanh nghiệp mới mạnh dạn đầu tư công nghệ sản xuất, từ đó từng bước đưa cát nhân tạo trở thành nguồn vật liệu phổ biến trong ngành xây dựng tại Nghệ An.