Ảnh: ITN.
Trong đời sống xây dựng hiện nay, một hiện tượng khá đặc biệt đang diễn ra: người dân ở nhiều tỉnh nghèo của Việt Nam, đặc biệt khu vực Bắc Trung Bộ, thường ưa chuộng gạch ốp lát khổ lớn (800 x 800, 1.000 x 1.000) hơn cả người dân các đô thị giàu có như Hà Nội hay TP.HCM. Đây là một “nghịch lý” nếu so sánh với các quốc gia phát triển như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore hay nhiều nước châu Âu, nơi gạch khổ vừa (400 x 400, 600 x 600) và thậm chí khổ nhỏ vẫn được sử dụng phổ biến.
Vậy điều gì khiến người nghèo lại thích tiêu dùng những sản phẩm đắt đỏ hơn, dù công năng thực tế không vượt trội?
Tâm lý “to mới sang” và nhu cầu thể hiện
Người Việt từ lâu có thói quen coi ngôi nhà là tài sản lớn nhất của đời người. Với nhiều gia đình nông thôn, một căn nhà kiên cố, lát gạch sáng bóng là minh chứng cho sự thành đạt. Chính vì thế, họ thường muốn “làm cho hoành tráng” bằng việc lựa chọn gạch khổ lớn - như một cách thể hiện sự khá giả, dù thu nhập còn hạn chế.
Ở Quảng Trị, Hà Tĩnh, Nghệ An không khó để bắt gặp những ngôi nhà một tầng hoặc hai tầng đơn giản nhưng toàn bộ sàn lát gạch 1.000 x 1.000 bóng loáng. Gia chủ chia sẻ: “Nhà chưa cần to nhưng phải lát gạch khổ lớn để khách đến thấy mình không thua ai”. Đây chính là ví dụ điển hình cho tâm lý tiêu dùng thiên về hình thức.
Ngược lại, ở Nhật Bản hay Hàn Quốc, ngay cả tầng lớp trung lưu cũng ít khi chọn gạch khổ lớn. Với họ, sang trọng không nằm ở kích thước, mà ở độ tinh xảo của họa tiết, sự hài hòa với nội thất và tính tiện dụng lâu dài.
Bài toán chi phí: “Đắt gấp đôi, lợi ích tương tự”
Thực tế, gạch khổ lớn luôn có giá cao hơn. Một mét vuông gạch 1.000 x 1.000 có thể đắt hơn 30 - 40% so với gạch 600 x 600. Chưa kể, thi công gạch khổ lớn yêu cầu: Nền phải thật phẳng, nếu không dễ nứt hoặc cong vênh; Thợ có tay nghề, mất nhiều thời gian căn chỉnh; Vật liệu phụ (keo, ke chống) tốn kém hơn.
Tổng chi phí hoàn thiện có thể đội lên hàng chục triệu đồng cho một ngôi nhà. Nhưng điều đáng nói, công năng sử dụng không hơn: đi lại, vệ sinh, độ bền đều tương tự gạch khổ vừa.
Sử dụng gạch ốp lát khổ lớn chi phí đội lên rất cao mà chưa chắc đã đạt hiệu quả thẩm mỹ đối với công trình có diện tích nhỏ.
Ví dụ, một căn nhà 70 m² lát gạch 1.000 x 1.000 có thể tốn thêm 30 - 40 triệu đồng so với khi lát gạch 600 x 600. Với nhiều hộ nông thôn, số tiền này đủ để mua một chiếc xe máy hoặc đầu tư vào dụng cụ sản xuất. Rõ ràng, đây là một sự lựa chọn thiếu tính kinh tế.
So sánh với quốc tế: Người giàu chuộng tinh tế, người nghèo chuộng “oai”
Ở châu Âu, xu hướng kiến trúc hiện đại thường đề cao tối giản và tinh tế. Gạch khổ nhỏ, thậm chí ốp mosaic, được ưa chuộng để tạo hiệu ứng thẩm mỹ độc đáo và dễ dàng sửa chữa khi cần. Singapore cũng vậy, với chi phí nhân công rất cao, họ chọn gạch vừa và nhỏ để thi công nhanh, tiết kiệm công thợ, dễ bảo trì.
Trong khi đó, Việt Nam lại đi ngược. Nhiều người có thu nhập thấp lại muốn chơi sang bằng gạch khổ lớn. Đây là nghịch lý tiêu dùng không chỉ trong vật liệu xây dựng mà còn ở nhiều sản phẩm khác như điện thoại, xe máy, đồ nội thất… Người nghèo nhiều khi chi nhiều hơn cho vẻ ngoài, trong khi người giàu lại chi cho sự tiện ích và hiệu quả lâu dài.
Thẩm mỹ: “Sang” không nằm ở kích thước
Nhiều chuyên gia kiến trúc khẳng định, sự sang trọng của một căn nhà không phụ thuộc vào kích thước viên gạch, mà vào cách phối hợp màu sắc, ánh sáng và nội thất.
Ví dụ, một phòng khách 20 m² lát gạch 600 x 600 màu trung tính, kết hợp với ánh sáng vàng ấm và nội thất gỗ đơn giản, vẫn tạo cảm giác sang trọng, hiện đại. Ngược lại, lát gạch 1.000 x 1.000 bóng kính nhưng không khớp với tổng thể, thiếu đồng bộ nội thất, sẽ trở nên lạnh lẽo và kém tinh tế.
Điều này cho thấy, việc chạy theo kích thước lớn không đồng nghĩa với thẩm mỹ cao.
Hướng đến tiêu dùng tiết kiệm và hợp lý
Để tránh rơi vào “nghịch lý” gạch khổ lớn, người tiêu dùng, đặc biệt là hộ gia đình ở nông thôn, nên cân nhắc:
Chọn gạch theo diện tích phòng: Phòng khách lớn có thể dùng 800 x 800, nhưng phòng ngủ, bếp, nhà vệ sinh thì gạch 400 x 400 hoặc 600 x 600 là hợp lý và tiết kiệm.
Ưu tiên độ bền, dễ thay thế: Gạch khổ vừa dễ thi công, dễ sửa chữa nếu hỏng, không mất nhiều chi phí về sau.
Chú trọng tổng thể: Phối hợp màu sắc, nội thất và ánh sáng sẽ mang lại hiệu quả “sang” hơn là kích thước.
Tiêu dùng trong khả năng tài chính: Tiết kiệm cho nhu cầu lâu dài (giáo dục, y tế, sản xuất) quan trọng hơn là một bề ngoài “oai” tức thời.
Thoát khỏi vòng xoáy nghịch lý
Nghịch lý gạch khổ lớn là tấm gương phản chiếu thói quen tiêu dùng hình thức ở Việt Nam: càng ít tiền, càng thích chứng tỏ. Nhưng chính điều đó lại khiến người nghèo thêm phần khó khăn khi chi tiêu vượt quá khả năng.
Thay vì chạy theo xu hướng “khổ càng lớn càng sang”, người tiêu dùng cần thay đổi nhận thức: sang trọng không nằm ở viên gạch to, mà ở sự hợp lý, tinh tế và bền vững.
Một căn nhà không chỉ là chỗ ở, mà còn là nền tảng tài chính và tinh thần của cả gia đình. Khi tiêu dùng thông minh, biết chọn vật liệu vừa túi tiền nhưng vẫn đảm bảo công năng, người dân không chỉ tiết kiệm chi phí mà còn góp phần xây dựng một lối sống văn minh, bền vững hơn.