Từ câu chuyện điều tra kính nổi đến nguy cơ lan rộng trong ngành vật liệu xây dựng (VLXD), đây có thể là hồi chuông cảnh tỉnh về năng lực tự vệ thương mại còn yếu và sức chống chịu mỏng manh của doanh nghiệp Việt.
Cuộc cạnh tranh không cân sức
Ngày 6/6 vừa qua, Cục Phòng vệ thương mại (PVTM) - Bộ Công Thương xác nhận đã tiếp nhận hồ sơ đề nghị điều tra chống bán phá giá với kính nổi không màu nhập khẩu từ Indonesia và Malaysia, do các doanh nghiệp đại diện ngành sản xuất trong nước đệ trình.
Đây không phải là lần đầu tiên sản phẩm kính Việt Nam chịu áp lực từ hàng ngoại. Từ năm 2023 đến nay, lượng kính nổi và các sản phẩm kính gia công nhập khẩu đã tăng mạnh, đặc biệt từ Trung Quốc, Malaysia và Thái Lan. Trong khi đó, doanh thu ngành kính nội giảm đến 70 - 80% so với cùng kỳ năm trước.
Ông Nguyễn Văn Thành - Giám đốc Công ty TNHH thiết bị xây dựng Thành Kính cho biết, kính nổi là sản phẩm có hàm lượng kỹ thuật cao, yêu cầu dây chuyền khép kín, vốn đầu tư lớn và tiêu hao năng lượng đáng kể. Việc duy trì hoạt động sản xuất liên tục là điều kiện sống còn để các nhà máy kính giữ được hiệu suất lò nấu thủy tinh. Tuy nhiên, tồn kho dày, đơn hàng sụt giảm khiến không ít doanh nghiệp phải “nuôi lò chờ thời”, gây tổn thất lớn.
“Chúng tôi đang vận hành chưa đến 50% công suất, do thị trường trong nước quá trầm lắng, trong khi giá kính nhập khẩu thấp bất thường. Nhiều khả năng là bán dưới giá thành – dấu hiệu của bán phá giá” - ông Thành cho hay.
Không chỉ khối sản xuất, các doanh nghiệp gia công và lắp đặt – chiếm tới 500 đơn vị trong chuỗi VLXD kính cũng đang rơi vào vòng luẩn quẩn mất dòng tiền, không thu hồi được công nợ từ các dự án bất động sản bị đình trệ. Điều này đẩy toàn ngành kính vào trạng thái suy yếu lan tỏa.
Trong bối cảnh đó, việc khởi động điều tra chống bán phá giá với sản phẩm kính nổi không màu được nhiều doanh nghiệp kỳ vọng là một bước đi kịp thời. Theo ông Lê Quang Huy - Công ty CP Nhôm kính - Nội thất Vietglass: “Nếu không có biện pháp bảo vệ hợp lý, nhiều nhà máy sẽ phải đóng cửa hoặc bán lại cho nhà đầu tư nước ngoài”.
Tuy nhiên, để được chấp thuận điều tra và sau đó áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại, hồ sơ của doanh nghiệp nội cần đáp ứng đầy đủ chứng cứ về thiệt hại, có tư cách đại diện ngành, và đặc biệt là chứng minh hành vi bán phá giá thực tế từ đối tượng bị điều tra. Đây là một quá trình không dễ dàng, đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng và hỗ trợ pháp lý bài bản.
“Tự vệ” cho ngành kính
Không chỉ có Việt Nam, các quốc gia khác cũng đang tăng cường các biện pháp phòng vệ thương mại với kính nổi. Vào tháng 11/2024, Bộ Thương mại Mỹ (DOC) tiếp nhận đơn kiện từ các công ty nội địa yêu cầu điều tra chống bán phá giá và trợ cấp đối với kính nổi nhập từ Trung Quốc và Malaysia. Các mức biên độ phá giá bị cáo buộc lên tới 165%, kèm theo nghi vấn về nhận trợ cấp lớn từ chính phủ sở tại.
Nếu bị Mỹ áp thuế, sản phẩm kính nổi của Trung Quốc và Malaysia sẽ chuyển hướng sang các thị trường khác, trong đó có Việt Nam làm gia tăng thêm áp lực cạnh tranh. Đồng thời, một nguy cơ hiện hữu là việc Mỹ điều tra “lẩn tránh thuế” nếu phát hiện kính Trung Quốc – Malaysia được gia công tại Việt Nam rồi xuất khẩu quay lại Mỹ.
Theo luật sư Phạm Viết Thái - đoàn Luật sư Thành phố Hà Nội, điều tra chống lẩn tránh đang là xu hướng phổ biến trong các vụ kiện thương mại quốc tế. Doanh nghiệp Việt cần rất cẩn trọng khi sử dụng nguyên liệu nhập khẩu từ nước bị điều tra để xuất khẩu sản phẩm sang thị trường đó.
Các doanh nghiệp kính nổi Việt Nam, đặc biệt là nhóm có hoạt động xuất khẩu sang Mỹ, được Cục PVTM khuyến cáo cần rà soát lại chuỗi cung ứng, minh bạch xuất xứ, chủ động chuẩn bị hồ sơ kỹ thuật và liên hệ sớm với Cục để được hướng dẫn pháp lý. Ngoài ra, họ cần theo dõi sát diễn biến vụ việc để đánh giá rủi ro và kịp thời ứng phó.
Cũng theo luật sư Phạm Viết Thái, từ vụ điều tra kính nổi, câu hỏi đặt ra là liệu ngành vật liệu xây dựng nói chung – vốn phụ thuộc nhiều vào thị trường nội địa và dễ bị cạnh tranh bởi hàng nhập khẩu đã thực sự sẵn sàng cho làn sóng phòng vệ thương mại đang lan rộng toàn cầu.
“Từ gỗ, thép, xi măng đến kính, các ngành VLXD Việt đang đi sau trong xây dựng cơ chế tự bảo vệ. Thiếu tổ chức ngành nghề mạnh, thiếu dữ liệu sản xuất đồng bộ khiến việc khởi kiện hay phản biện trở nên yếu ớt. Đây là điểm nghẽn lớn nếu chúng ta muốn xây dựng ngành VLXD bền vững và chủ động” - ông Thái cho hay.
Các chuyên gia trong ngành nhìn nhận, về dài hạn, ngành kính xây dựng Việt Nam có nhiều lợi thế từ nguồn nguyên liệu trong nước dồi dào, công nghệ sản xuất ngày càng hiện đại, một số doanh nghiệp đạt chuẩn quốc tế và có thể xuất khẩu vào các thị trường khó tính. Tuy nhiên, lợi thế đó sẽ không đủ nếu thiếu một “hàng rào kỹ thuật” đúng nghĩa – vừa để bảo vệ thị trường nội địa, vừa để bảo vệ uy tín xuất khẩu.
Muốn làm được điều đó, cần một sự kết hợp đồng bộ giữa chính sách nhà nước, vai trò dẫn dắt của hiệp hội ngành nghề, và sự chủ động của từng doanh nghiệp. Trong môi trường thương mại quốc tế ngày càng biến động, năng lực phòng vệ không chỉ là công cụ pháp lý, đó chính là một phần của sức cạnh tranh quốc gia.