(Trích Báo cáo tham luận “Giới thiệu các dòng máy ép gạch không nung cao cấp do Công ty Thanh Phúc hợp tác với Tập đoàn Tiger và Tập đoàn Amron cung cấp tại Việt Nam. Kinh nghiệm của Nhật Bản trong phát triển vật liệu xây dựng không nung” do Ông Trần Duy Phúc - Giám đốc Makerting Công ty Cơ khí và VLXD Thanh Phúc và Ông Kuniyoshi Sengi – Giám đốc Kỹ thuật và Quan hệ Quốc tế Tập đoàn Tiger Nhật Bản trình bày tại Hội thảo “VẬT LIỆU XÂY KHÔNG NUNG - VẬT LIỆU XANH CHO CÔNG TRÌNH XANH” do Hội Vật liệu xây dựng Việt Nam tổ chức tại TP. HCM ngày 15/12/2017 vừa qua)
Gạch xây dựng là sản phẩm phong phú đa dạng nhất trên địa cầu. Vì có thể làm ra nhiều sản phẩm với đa chủng loại, đa hình dạng với phương pháp sử dụng và mục đích khác nhau.
Lịch sử gạch xây dựng có quan hệ mật thiết với toàn bộ lịch sử gạch xây (công trình gạch khối xây). Gạch được làm ra từ đá, đất sét, đất nén, bùn, và là vật liệu đầu tiên trong lịch sử nhân loại có thể sử dụng xây dựng các công trình kiên cố, chịu được tải trọng.
Kim Tự Tháp từ đá hoa cương, hay công trình Jigrat của Baronia dùng gạch nung và đá. Công trình Yama của Mehico dùng đá vôi, đá granite, bazan
Kim tự tháp Azteca Hy Lạp cổ đại hay Roma sử dụng đá Granite và đá cẩm thạch. Vạn Lý Trường Thành được làm từ gạch vồ và đá tảng. Công trình Taj mahal Ấn Độ v.v… Các công trình kiến trúc lớn trên thế giới đều được làm từ gạch xây.
Gạch nung là một dạng hàng hóa được sản xuất công nghiệp xưa nhất của nhân loại. Được phơi ngoài nắng và được sử dụng cho các công trình xây dựng từ hơn 6000 năm trước. Từ khoảng 4000 năm trước công nguyên đã có bước chuyển lớn bằng việc nâng cao sản lượng gạch. Lúc bấy giờ đã bắt đầu sản xuất sản phẩm gạch nung với hình dạng đồng nhất. Theo đó dần dần có những bước tiến quan trọng hơn chuyển từ phơi khô ngoài trời sang công đoạn sấy và nâng cao cường độ gạch.
Trải qua hàng thế kỷ, phương pháp sản xuất gạch cải tiến liên tục cho đến gạch không nung như ngày nay.
Người Roma đã làm ra gạch xây dựng bằng vật liệu giống với xi măng Portland ngày nay từ hơn 2000 năm trước công nguyên (chất kết hợp xi măng tạo thành vật liệu dạng gạch xi măng (Concrete). Gạch không nung ngày nay là sản phẩm có từ sau cách mạng công nghiệp
Từ những năm 1800 đã có thể sản xuất gạch không nung nhờ vào phát mình xi măng portland và chuẩn hóa trong sản xuất.
Gạch không nung được chế tạo trong khuôn gỗ cho đến giữa những năm 1800.
Sau đó, có những cuộc cách mạng trong sản xuất gạch không nung đầu những năm 1900 cùng với máy móc được phát minh mới nhằm giảm giá thành và cải tiến của xi măng Portland. Máy móc bằng sắt làm ra được gạch không nung và có thể sản xuất trên diện rộng. Sau đó, sản xuất gạch không nung được tiêu chuẩn hóa hơn nữa.
Do giá cả vật liệu và thiếu hụt vật liệu vào thời bấy giờ nên gạch không nung đã trở thành VLXD chính yếu, sản xuất công nghiệp tăng trưởng mạnh.
Máy móc chế tạo ra các sản phẩm gạch đã thay đổi dần từ sản xuất thủ công sang bán tự động rồi tự động hoàn toàn.
Sau đó, do việc đồng bộ hóa kích thước của các viên gạch dễ thi công, nhỏ hơn so với trước kia và đơn giản hóa thi công xây lắp, chính vì vậy mà gạch không nung đã phổ biến rộng rãi trong cách sử dụng.
Thời gian sau, nâng cao chất lượng sản phẩm,tiến hành thí nghiệm sản phẩm, thiết bị sản xuất, được tiêu chuẩn hóa, vào những năm 1920 đa số các công trình kiến trúc tại Mỹ đặc biệt là miền Tây - Trung nước Mỹ đã xây dựng bằng gạch không nung.
Công nhân xây tường dùng vật liệu đã được tiêu chuẩn hóa kích thước đồng nhất. Sản phẩm gạch nung dễ mang cầm và thi công đơn giản so với đá đã đục đẽo hay đá được đào. Nếu gạch đã chuẩn bị sẵn sàng, có thể xây tường thẳng và đẹp nhờ làm dấu ở 2 đầu.
Việc thi công gạch không nung (gạch vuông) về nguyên lý giống với gạch nung nhưng kích thước to hơn. Theo đó, rút ngắn được thời gian và giảm thiểu được nhân công và có thể xây dựng được những công trình kiến trúc đã được tiêu chuẩn hóa.
Trên đây là quá trình thay đổi trong việc sử dụng gạch từ gạch nung sang gạch không nung tại Mỹ, đang được tiếp tuc cho đến ngày nay.
Sau chiến tranh thế giới thứ 2, Mỹ du nhập gạch không nung vào Nhật. Và sau thế chiến do không đủ chỗ ở và thiếu vật liệu xây nên gạch không nung đã dần được phổ cập tại Nhật Bản.
Đặc biệt là ở Okinawa, dưới sự thống trị của Mỹ và chịu ảnh hưởng nhiều bởi thiên tai nên các công trình nhà ở bằng gạch không nung được xây dựng nhiều hơn.
Sau đó, với sự đa dạng của các công trình kiến trúc cao tầng, các vật liệu mới giá cao dần được phổ cập hơn so với các hộ gia đình ưa chuộng xây dựng nhà gỗ truyền thống cho đến ngày nay.
Ngày nay, tại Nhật phân ra 3 nhóm gạch chính: gạch xây dựng (gạch vuông 3 lỗ), gạch bao (gạch kè), gạch đặc (gạch lát đường), mỗi nhóm đều có một hiệp hội riêng.
Có khoảng 200 công ty sản xuất Gạch xây dựng (gạch vuông 3 lỗ) đang sản xuất nhưng các công ty sản xuất gạch có quy mô lớn (doanh thu từ 25 ~ 100 triệu USD) đang mở rộng sản xuất, tập trung hầu như ở các thành phố lớn.
Doanh thu đạt được ở các công ty lớn này là nhờ vào phần lớn sản xuất gạch có giá trị gia tăng cao.
Gạch tường bao dùng kè các con sông đã giảm dần nhu cầu sử dụng, cho đến hiện nay chỉ còn khoảng 50 công ty sản xuất gạch này. Nhưng nhiều công ty cũng đang sản xuất đa dạng các loại gạch dạng đúc khuôn dùng lát nền, cũng có nhiều công ty lớn mạnh nhờ chọn sản phẩm này làm chủ đạo. Và nhu cầu đối với gạch xây tường, tùy vào chủng loại máy có thể sản xuất trên dưới 1.000.000 m2/năm.
Hầu như các công ty sản xuất gạch đặc lát đường đều sản xuất gạch xây tường.
Rồi phát triển lên sản xuất gạch bao, gạch trồng cỏ.
Sau khi gạch đặc bắt đầu được nghiên cứu, phát triển sản xuất tại Nhật thì gạch lát đường cũng rất được thịnh hành, tuy nhu cầu gạch đặc không nhiều nhưng tính tổng lượng gạch cung cấp ra thị trường khoảng 5.000.000 m2/ năm. Tuy nhiên, các công ty sản xuất gạch tại Nhật rất thành công với các sản phẩm giá trị gia tăng cao như sản phẩm gạch đặc mài bề mặt với giá thành cao.
Tại thị trường Nhật, có rất nhiều sản phẩm cạnh tranh, nhu cầu với mỗi loại gạch không nhiều nhưng đang dần thay đổi bằng cách nâng cao chất lượng sản phẩm, gạch có giá trị gia tăng cao và được thị trường Mỹ, Đức đánh giá cao.