Ảnh minh họa, nguồn: ITN.
1. Bối cảnh điều chỉnh thuế mới của Hoa Kỳ
Rạng sáng hôm nay, ngày 08/7 giờ Việt Nam, Hoa Kỳ chính thức công bố khung thuế quan mới áp dụng cho hàng hóa nhập khẩu từ nhiều quốc gia châu Á, bao gồm phần lớn các nước ASEAN. Theo thông tin từ báo chí chính thống, chính sách này chia hàng hóa nhập khẩu thành 3 nhóm, với các mức thuế lần lượt là 25%, 32% và 40%, tùy vào ngành hàng, mức độ trợ giá và nguồn gốc chuỗi cung ứng (Báo Chính phủ, 2025; VietnamPlus, 2025). Trong khi đó, Việt Nam là quốc gia ASEAN đầu tiên đạt được thỏa thuận thương mại sơ bộ với Mỹ, qua đó hàng xuất khẩu từ Việt Nam chỉ chịu mức thuế 20% - thấp hơn so với mức phổ biến từ 25% đến 40% mà các nước ASEAN khác đang đối mặt.
Chính sách thuế mới là phản ứng trực tiếp của Hoa Kỳ trước tình trạng mất cân đối thương mại và áp lực chính trị trong nước, đặc biệt liên quan tới việc làm và sự phụ thuộc vào chuỗi cung ứng nước ngoài. Đáng chú ý, mức thuế mới được thiết kế theo hướng phân tầng, không chỉ áp dụng cho các nền kinh tế lớn như Nhật Bản và Hàn Quốc, mà còn ảnh hưởng mạnh đến các nước ASEAN có cơ cấu xuất khẩu tương tự nhau - đặc biệt trong các ngành như gạch ốp lát, dệt may và linh kiện điện tử.
Việc Việt Nam đạt thỏa thuận thuế trước các nước trong khu vực không chỉ thể hiện sự chủ động trong đối ngoại kinh tế, mà còn mở ra một giai đoạn mới trong cạnh tranh thương mại nội khối ASEAN. Với mức thuế ổn định hơn và được xác định từ sớm, Việt Nam đang nắm lợi thế về dự đoán chi phí, thiết lập kế hoạch dài hạn và thu hút đơn hàng chuyển hướng từ các quốc gia chịu thuế cao hơn.
2. Ngành gạch ốp lát trong thương mại ASEAN - Hoa Kỳ: Tương đồng nhưng chênh lệch thuế
Gạch ốp lát là một trong những ngành có cơ cấu xuất khẩu tương đồng giữa các nước ASEAN, đặc biệt là Việt Nam, Thái Lan, Indonesia và Malaysia. Các quốc gia này đều sở hữu năng lực sản xuất quy mô lớn, sản phẩm đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật quốc tế và từng có lợi thế nhất định tại thị trường Mỹ. Tuy nhiên, với việc Hoa Kỳ áp dụng biểu thuế mới từ tháng 8/2025, cục diện đã thay đổi đáng kể.
Cụ thể, mức thuế hiện hành mà Hoa Kỳ áp lên mặt hàng gạch ốp lát từ các nước ASEAN như sau: Việt Nam: 20%, Malaysia: 25%, Indonesia: 32%, Thái Lan và Campuchia: 36%, Lào và Myanmar: 40% (Báo Chính phủ, 2025).
Trong một ngành có biên lợi nhuận thấp và phụ thuộc lớn vào chi phí sản xuất - vận chuyển như gạch ốp lát, mức chênh lệch thuế 10 - 20 điểm phần trăm có thể tác động trực tiếp đến khả năng đấu thầu, duy trì đối tác phân phối hoặc giá bán cuối cùng trên kệ hàng. Đây là yếu tố sống còn trong chuỗi cung ứng vật liệu xây dựng vốn có tính cạnh tranh về giá rất cao (CeramicWorldWeb, 2024).
Theo dữ liệu từ World Bank WITS - Comtrade Database (2023), tổng giá trị nhập khẩu gạch ốp lát (HS 690510) vào Hoa Kỳ đạt khoảng 1,6 tỷ USD trong năm 2023. Trong đó, Thái Lan, Việt Nam, và Indonesia lần lượt chiếm tỷ trọng lớn nhất trong số các quốc gia ASEAN, dao động từ 4% đến 8% tùy năm. Tuy nhiên, kể từ tháng 8/2025, hàng từ Thái Lan và Indonesia - vốn là hai đối thủ cạnh tranh trực tiếp của Việt Nam - sẽ bị áp thuế lần lượt là 36% và 32%, trong khi Việt Nam giữ mức ổn định 20%. Điều này khiến Việt Nam trở thành điểm đến ổn định và có chi phí hiệu quả hơn cho các nhà phân phối và chuỗi bán lẻ Mỹ trong thời gian sắp tới.
3. Lợi thế xuất khẩu của Việt Nam trong ngành gạch ốp lát
Việt Nam hiện có 83 nhà máy gạch ốp lát công suất lớn, với tổng mức đầu tư ước tính khoảng 4 tỷ USD (Thế Hải, 2024). Các doanh nghiệp như Hoàng Gia, Đồng Tâm hay Viglacera đã phát triển mạng lưới sản xuất, áp dụng công nghệ nung khí sạch LNG, in kỹ thuật số và dây chuyền đóng gói tự động hóa - đáp ứng tiêu chuẩn ESG mà các nhà nhập khẩu Mỹ đang đặc biệt quan tâm.
Dây chuyền sản xuất đá nung kết (Sintersd Stone) vừa được Công ty Hoàng Gia đầu tư để xuất khẩu sang thị trường Mỹ.
Một trong những lợi thế cạnh tranh quan trọng của Việt Nam nằm ở việc chủ động đàm phán và giữ được mức thuế ổn định 20%, thấp hơn rõ rệt so với các quốc gia trong khu vực như Indonesia (32%), Thái Lan và Campuchia (36%), hay Myanmar (40%). Mức chênh lệch thuế này giúp gạch ốp lát Việt Nam duy trì lợi thế về giá sau khi cộng chi phí logistics - vốn chiếm tỷ trọng lớn trong cấu trúc giá thành sản phẩm.
Ngoài yếu tố thuế, nhiều nhà xuất khẩu gạch Việt Nam cũng đã thiết lập quan hệ dài hạn với hệ thống phân phối nội địa Mỹ. Ví dụ, Hoàng Gia (Royal Group) đã mở rộng hệ thống kho trung chuyển tại bờ Tây Hoa Kỳ từ năm 2023, nhờ đó rút ngắn thời gian giao hàng xuống còn 25 - 30 ngày thay vì 45 ngày như trước kia. Điều này đặc biệt quan trọng trong các chuỗi siêu thị vật liệu xây dựng và nhà thầu dự án - nơi yếu tố thời gian giao hàng gần như quyết định việc ký hợp đồng.
Ngoài ra, Việt Nam là một trong số ít quốc gia trong khu vực duy trì được tỷ lệ nội địa hóa cao cho dòng sản phẩm gạch porcelain và ceramic nhờ tự chủ được nguồn nguyên liệu sét trắng. Đây là điểm cộng lớn khi phía Hoa Kỳ ngày càng siết chặt quy tắc xuất xứ, buộc các nhà cung ứng phải chứng minh giá trị gia tăng nội địa để hưởng ưu đãi thuế.
4. Nguy cơ chia rẽ nội khối ASEAN
Việc Việt Nam trở thành quốc gia ASEAN duy nhất đạt thỏa thuận thuế quan song phương với Hoa Kỳ, giữ mức thuế ổn định 20% cho ngành gạch ốp lát, đã tạo ra sự phân hóa rõ rệt trong khu vực. Ngược lại, các nước như Malaysia, Indonesia, Thái Lan và Campuchia hiện đang phải đối mặt với mức thuế cao hơn.
Sự chênh lệch này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến chi phí xuất khẩu mà còn làm suy yếu khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp ASEAN tại thị trường Mỹ - đặc biệt trong lĩnh vực vật liệu xây dựng vốn có biên lợi nhuận thấp và phụ thuộc nhiều vào giá bán. Trong bối cảnh đó, Việt Nam nổi lên như một điểm đến ổn định và ưu đãi hơn trong chuỗi cung ứng, khiến nguy cơ chia rẽ nội khối ASEAN ngày càng rõ rệt, khi mỗi quốc gia phải tự xoay sở trong quan hệ thương mại với Mỹ thay vì cùng đàm phán trên nền tảng hợp tác khu vực.
Trong bối cảnh đó, việc mỗi quốc gia ASEAN phải đơn phương xoay sở với chính sách thuế của Mỹ, thay vì xây dựng một mặt trận đàm phán thống nhất, không chỉ làm gia tăng áp lực cạnh tranh nội khối mà còn đặt ra nguy cơ mất đi tiếng nói chung trong các vấn đề thương mại chiến lược của khu vực.
5. Cơ hội của Việt Nam trong chuỗi cung ứng gạch ốp lát vào Mỹ
Thỏa thuận thuế song phương đã giúp Việt Nam nổi bật như một trong số ít quốc gia châu Á - và duy nhất trong ASEAN - giữ được mức thuế thấp hơn mặt bằng chung từ thị trường Mỹ. Điều này không chỉ mang lại lợi thế giá cả trước mắt mà còn mở ra cơ hội chiến lược dài hạn trong việc tái định vị Việt Nam trong chuỗi cung ứng gạch ốp lát toàn cầu.
Thị trường Mỹ đặc biệt quan tâm đến các sản phẩm porcelain cao cấp, gạch granite có độ hút nước thấp (dưới 0,5%), gạch giả gỗ ốp lát nội - ngoại thất, và đây cũng là các nhóm mặt hàng thế mạnh của các nhà sản xuất Việt Nam như Hoàng Gia, Đồng Tâm, Viglacera… Nhiều doanh nghiệp trong nước đã đầu tư công nghệ nung xanh, dây chuyền tự động hóa và đáp ứng các tiêu chuẩn kiểm định vật liệu của ASTM (American Society for Testing and Materials) để sẵn sàng đón đầu cơ hội hậu thỏa thuận thuế.
Tuy nhiên, để tận dụng trọn vẹn cơ hội này, các doanh nghiệp Việt cần vượt qua thách thức về logistics đường biển, năng lực vận hành bền vững và kiểm soát chi phí nguyên liệu đầu vào đặc biệt là đất sét trắng, men màu và nhiên liệu nung.
6. Kết luận và khuyến nghị
Thỏa thuận thuế song phương giữa Việt Nam và Hoa Kỳ, trong bối cảnh Mỹ chính thức áp mức thuế 25 - 40% đối với nhiều nước châu Á - bao gồm phần lớn các quốc gia ASEAN - không chỉ tạo ra lợi thế xuất khẩu ngắn hạn cho Việt Nam, mà còn là bước tiến chiến lược trong việc định vị lại vai trò của Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Với mức thuế được duy trì ổn định ở 10 - 20%, Việt Nam hiện là quốc gia duy nhất trong khối ASEAN đạt được sự miễn trừ khỏi các mức thuế cao mà Hoa Kỳ đang áp dụng với khu vực.
Tuy nhiên, lợi thế thuế quan chỉ là điều kiện cần, chứ không phải điều kiện đủ. Việt Nam sẽ khó duy trì vị thế nếu không nhanh chóng củng cố năng lực sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm và chuẩn hóa các tiêu chí về môi trường, lao động, truy xuất nguồn gốc. Đặc biệt với ngành gạch ốp lát - vốn đang trong quá trình phục hồi sau giai đoạn dư cung và tăng trưởng chậm - cần đẩy mạnh đầu tư vào công nghệ sạch, giảm phát thải CO₂, đồng thời xây dựng thương hiệu rõ ràng để chinh phục thị trường cao cấp hơn tại Hoa Kỳ.
Về phía chính sách, Việt Nam cần hoàn thiện hệ thống theo dõi thực thi thỏa thuận, ngăn chặn tình trạng gian lận xuất xứ hoặc doanh nghiệp nước ngoài mượn đường Việt Nam để né thuế. Nếu xảy ra sai phạm có hệ thống, Mỹ hoàn toàn có thể xem xét lại ưu đãi hiện hành. Do đó, việc bảo vệ uy tín quốc gia không chỉ là trách nhiệm pháp lý mà còn là yếu tố sống còn cho sự bền vững trong quan hệ thương mại song phương.
Trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược đang gia tăng, việc sớm đạt thỏa thuận thuế với Mỹ giúp Việt Nam tạo ra khác biệt so với các nước cùng khu vực. Tuy nhiên, duy trì được lợi thế đó đòi hỏi một chiến lược tổng thể - kết hợp giữa điều hành chính sách thương mại linh hoạt, cải cách thể chế, và nâng cao năng lực cạnh tranh thực chất của doanh nghiệp nội địa.
Tài liệu tham khảo
1. Báo Chính phủ (2025). Thuế quan Hoa Kỳ: công bố áp thuế 25 - 40% với nhiều nước. Cập nhật 08/7. Truy cập tại: https://baochinhphu.vn/thue-quan-hoa-ky-cong-bo-ap-thue-25-40-voi-nhieu-nuoc-102...45.htm, ngày 8/07/2025.
2. Ceramic World Web (2024). 2024 US ceramic tile market update. Cập nhật 14/02. Truy cập tại: https://www.ceramicworldweb.com/en/economics-and-markets/2024-us-ceramic-tile-...t-update, ngày 08/7/2025.
3. Thế Hải (2024). Việt Nam có 83 nhà máy gạch ốp lát, tổng mức đầu tư 4 tỷ USD. Cập nhật 19/06. Truy cập tại: https://m.tinnhanhchungkhoan.vn/viet-nam-co-83-nha-may-gach-op-lat-tong-muc-dau-tu-4-ty-usd-post347649.html, ngày 07/7/2025.
4. Lê Đăng Minh (2025). Lợi thế xuất khẩu của Việt Nam sau thỏa thuận thuế với Mỹ: So sánh với các nước ASEAN. Cập nhật 5/07. Truy cập tại https://tapchixaydung.vn/loi-the-xuat-khau-cua-viet-nam-sau-thoa-thuan-thue-voi...26.html, ngày 08/7/2025.
5. VietnamPlus (2025). Mỹ tuyên bố mức áp thuế với Nhật Bản, Hàn Quốc và nhiều nước khác. Cập nhật 08/7. Truy cập tại: https://www.vietnamplus.vn/my-tuyen-bo-muc-ap-thue-voi-nhat-ban-han-quoc-va-nhie...37.vnp, ngày 08/7/2025.
6. World Bank WITS (2024). United States Roofing tiles, ceramic imports by country | 2023 | Data. Cập nhật 08/7. Truy cập tại: https://wits.worldbank.org/trade/comtrade/en/country/USA/year/2023/tradeflow/I.../690510#, ngày 08/7/2025.